سودان، کشوری در شمال شرقی آفریقا با جمعیتی حدود ۴۵ میلیون نفر، از آوریل ۲۰۲۳ شاهد یکی از بدترین فاجعه های بشری جهان معاصر است. درگیری مسلحانه بین نیروهای مسلح سودان به فرماندهی عبدالفتاح البرهان و نیروهای پشتیبانی سریع به رهبری محمد حمدان دقلو، این کشور را به ورطه فاجعه‌ای انسانی کشانده است. سودان برای مدت ۳۰ سال تحت حکومت استبدادی عمرالبشیر قرار داشت. در این دوره، البشیر برای مقابله با شورش‌های مختلف، به‌ویژه در منطقه دارفور، از شبه‌نظامیان جنجوید استفاده کرد که بعدها به نیروهای پشتیبانی سریع) تبدیل شدند. این شبه‌نظامیان مسئول جنایات جنگی و کشتارهای دسته‌جمعی در دارفور بودند که در آن هنگام جامعه بین‌المللی آن را نسل‌کشی خواند.
در آوریل ۲۰۱۹، اعتراضات گسترده مردمی منجر به سرنگونی البشیر شد. اما به جای کسب آزادی و استقرار یک حکومت مردمی، قدرت بین ارتش و نیروهای موسوم به واکنش سریع تقسیم شد.
تنش‌ها بر سر ادغام نیروهای واکنش سریع در ارتش و توزیع قدرت سیاسی، در نهایت به درگیری مسلحانه کشید. در۱۵آوریل ۲۰۲۳، درگیری‌های خشونت‌بار در خارطوم و سایر شهرها آغاز شد. جنگ به سرعت از پایتخت به سایر مناطق، به‌ویژه دارفور، کردفان و خرطوم بزرگ گسترش یافت و نیروهای موسوم به واکنش سریع کنترل بخش‌های وسیعی از کشور از جمله بخش اعظم دارفور و مناطق مهمی از خارطوم را به دست گرفتند. بر اساس برآوردهای مختلف، ده‌ها هزار نفر کشته شده‌اند. برخی منابع تعداد قربانیان را تنها در این درگیرهای اخیر تا حدود ۱۵۰۰۰۰ نفر تخمین می‌زنند. بسیاری از این کشته‌شدگان غیرنظامیان هستند که قربانی حملات هدفمند، بمباران مناطق مسکونی و کشتارهای قومی شده‌اند.
در همان حال امواج آوارگی در نتیجه جنگ وحشیانه بین گروههای مدعی قدرت به راه افتاده است و بیش از ۱۱ میلیون نفر در داخل کشور از خانه‌های خود آواره شده‌اند.حدود ۳ میلیون نفر به کشورهای همسایه مانند چاد، مصر، اتیوپی و سودان جنوبی گریخته‌اند و همین مسئله، این بحران را به بزرگ‌ترین بحران آوارگی در جهان تبدیل کرده است.
بیش از 25 میلیون نفر (نیمی از جمعیت) با ناامنی غذایی شدید روبرو هستند. سازمان ملل از خطر قحطی گسترده هشدار داده است. کشاورزی، به عنوان اصلی‌ترین منبع معاش، فلج شده و سیستم توزیع غذا از هم پاشیده است.
زیرساختهای بهداشتی از هم پاشیده اند. بیش از ۷۰٪ از بیمارستان‌ها غیرقابل استفاده یا تخریب شده‌اند. بیماری‌های واگیردار مانند وبا، سرخک و مالاریا شیوع پیدا کرده اند و این در حالی است که کمبود حاد دارو و تجهیزات پزشکی و مرگ و میر مادران و نوزادان به شدت افزایش یافته است.
تجاوز جنسی به عنوان سلاح جنگی به طور گسترده، به‌ویژه توسط واکنش سریع، استفاده شده است. هزاران زن و دختر قربانی خشونت جنسی سیستماتیک شده‌اند.
در دارفور، کشتارهای دسته‌جمعی با انگیزه‌های قومی، به‌ویژه علیه قبایل غیرعرب، گزارش شده است. این اقدامات یادآور نسل‌کشی دارفور در اوایل دهه ۲۰۰۰ است. هر دو طرف به بمباران عمدی مناطق مسکونی، بیمارستان‌ها، بازارها و اماکن عمومی پرداخته اند. در این میان امارات متحده عربی متهم به پشتیبانی نظامی و مالی از نیروهای واکنش سریع و ارتش مصر نیز حامی ارتش سودان است. دخالتهای روسیه و مزدورانش در منطقه، منافع و نفوذ در منطقه اتیوپی و اریتره منجر به پیچیده‌تر شدن بحران و طولانی شدن جنگ شده است.
امروز متاسفانه بحران سودان به “بحران فراموش‌شده” تبدیل شده است. پوشش رسانه‌ای بین‌المللی بسیار محدود بوده و توجه جهانی به بحران‌های دیگر معطوف شده است. سازمان ملل و سازمان‌های امدادی تنها بخش کوچکی از بودجه موردنیاز برای کمک‌رسانی را دریافت کرده‌اند. دسترسی به مناطق نیازمند به دلیل درگیری‌ها و محدودیت‌های امنیتی بسیار دشوار است.
تلاش‌های میانجیگری توسط اتحادیه آفریقا، سازمان ملل و کشورهای منطقه تاکنون به نتیجه نرسیده است. آتش‌بس‌های موقت مکرراً نقض شده‌اند. موج پناهندگان به کشورهای همسایه که خود با چالش‌های اقتصادی و امنیتی دست و پنجه نرم می‌کنند، فشار عظیمی وارد کرده است. فروپاشی دولت مرکزی زمینه را برای گسترش گروههای تروریستی و شبکه‌های قاچاق انسان و مواد مخدر فراهم کرده است.اقتصاد سودان که قبلاً شکننده بود، کاملاً فروپاشیده است. تورم، بیکاری و فقر به شدت افزایش یافته است.
بحران سودان یک فاجعه انسانی به ابعاد عظیم است که ریشه در دهه‌ها دیکتاتوری و تقسیم قدرت بین نهادهای نظامی دارد. جامعه بین‌المللی تاکنون در پاسخ به این بحران ناکام بوده است. میلیون‌ها انسان بی‌گناه در جلو چشم جهانیان، در معرض قحطی، بیماری و خشونت قرار دارند.راه‌حل این بحران نه در پیروزی نظامی یکی از طرفین، بلکه در فشار بر حامیان خارجی طرفین درگیر و حمایت جدی از مردم سودان در مسیر آزادی است. تاریخ این فاجعه را به عنوان یکی از شکست‌های بزرگ جامعه بین‌المللی در قرن ۲۱ ثبت خواهد کرد، مگر اینکه اقدامات فوری و موثری برای پایان دادن به این کابوس انسانی صورت گیرد.