۱۶ آذر روز دانشجو؛ میراث مبارزه، آگاهی و نیروی محرک اجتماعی
ایوب دباغیان
١۴ آذر ۱۴۰۴
۱۶ آذر، روز دانشجو، بیش از یک مناسبت تقویمی است؛ این روز نماد پویایی، شجاعت و نقش مؤثر نسل جوان در تحولات سیاسی، اجتماعی و طبقاتی ایران است. از جانباختن سه دانشجوی دانشکده فنی دانشگاه تهران در سال ۱۳۳۲ تا حضور فعال دانشجویان در جنبشهای امروز، دانشگاه و نسل دانشجو همواره به عنوان موتور محرکه تحولات اجتماعی عمل کردهاند و در کنار طبقات و نیروهای مختلف جامعه، خط مقدم مبارزه علیه ظلم، استثمار و نابرابری بودهاند.
در سال ۱۳۳۲، سه دانشجوی شجاع ــ مصطفی بزرگ نیا، مهدی شریعت رضوی و احمد قندچی در اعتراض به سفر معاون رئیسجمهور آمریکا به ایران و دخالتهای مداخلهجویانه دولت آمریکا، توسط نیروهای امنیتی رژیم پهلوی جانباختند. این واقعه نه تنها نقطه عطفی در تاریخ جنبش دانشجویی بود، بلکه نشان داد دانشگاهها میتوانند پایگاهی برای تولید آگاهی سیاسی و سازماندهی مبارزات اجتماعی باشند. از آن زمان، ۱۶ آذر به نمادی از ایستادگی و پیوند مبارزه دانشجویی با منافع عمومی و مطالبات عدالتخواهانه تبدیل شد.
در دوران رژیم پهلوی، دانشگاهها به مراکز اصلی فعالیتهای سیاسی و اجتماعی تبدیل شدند. دانشجویان با تظاهرات، انتشار نشریات، تشکیل انجمنها و ارتباط با جنبشهای مردمی، در نقد حکومت و مبارزه علیه استبداد نقش تعیینکنندهای ایفا کردند. بسیاری از آنان به زندان، تبعید یا محرومیت از تحصیل محکوم شدند، اما همین فشارها انگیزهای برای گسترش آگاهی و سازماندهی جنبشهای علنی و مخفی شد. دانشگاهها نه تنها محل کسب دانش نظری، بلکه محل شکلگیری شعور اجتماعی و سیاسی و آموزش مبارزه علیه ظلم و بیعدالتی بودند. دانشجویان نشان دادند که تحقق عدالت اجتماعی بدون حضور فعال نسل جوان و پیوند مبارزاتشان با طبقات محروم و نیروهای آگاه جامعه امکانپذیر نیست.
با آغاز انقلاب ۱۳۵۷، دانشجویان در کنار مردمِ انقلابی، کارگران، زنان، معلمان و دیگر اقشار جامعه، در اعتراضات گسترده علیه رژیم شاه حضور فعال داشتند. و دانشگاهها به صحنه اصلی مبارزات سیاسی تبدیل شدند. در پی سر کار آمدن جمهوری اسلامی با مصادره انقلاب در سال ۱۹۷۹، دانشجویان همچنان در خط مقدم نقد سیاستهای سرکوبگرانه و دفاع از مطالبات اجتماعی باقی ماندند. آنان با ایجاد انجمنهای مستقل، مشارکت در جنبشهای صنفی و مدنی و حمایت از حقوق گروههای تحت سلطه، صدای عدالتطلبی و آزادیخواهی را زنده نگه داشتند.
دهههای پس از انقلاب با موجی از محدودیتها، سرکوبها و کنترلهای امنیتی همراه بود، اما روح مبارزه و نقد اجتماعی در دانشگاه خاموش نشد. جنبشهای دانشجویی در دهههای ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰، بهویژه قیام ۱۸ تیر ۱۳۷۸، نشان داد که دانشگاه همچنان یکی از مهمترین مراکز تولید اندیشه انتقادی، مقاومت سازمانیافته و پیونددهندهی نیروهای اجتماعی است. در این دوره، دانشجویان با ایجاد شبکههایی از همبستگی، نقش تعیینکنندهای در شکلگیری و گسترش اعتراضات مردمی ایفا کردند و در کنار دیگر نیروهای معترض، بنیان یک مقاومت اجتماعی پیگیر را تقویت نمودند.
در خیزشهای اعتراضی، از جمله دیماه ۱۳۹۶ و آبان ۱۳۹۸، دانشجویان بار دیگر در کنار کارگران، قشر کمدرآمد جامعه و حاشیهنشینان به خیابان آمدند و علیه کلیت نظام سرمایهداری اسلامی و تمام جناحهای حاکم شعار دادند. در این مقاطع، آنان یکی از رادیکالترین شعارهای آن دوره را فریاد زدند: «اصلاحطلب، اصولگرا، دیگه تمومه ماجرا»، و نقش خود را به عنوان یکی از موتورهای اصلی مبارزه اجتماعی و طبقاتی تثبیت کردند.
در سالهای اخیر و بهویژه در جریان جنبش «زن، زندگی، آزادی»، دانشجویان بار دیگر به یکی از موتورهای اصلی مبارزه اجتماعی و طبقاتی تبدیل شدهاند. دانشگاه به پایگاهی برای سازماندهی، همصدایی و طرح خواستههای آزادیخواهانه بدل شده است. دانشجویان با پیوندی آگاهانه با زنان، طبقه کارگر، معلمان، بازنشستگان و دیگر نیروهای پیشرو جامعه، در خط مقدم اعتراضات علیه نابرابری، استثمار، فساد و سرکوب قرار دارند. تجربهی این سالها نشان داده است که مبارزه برای آزادی و عدالت اجتماعی، بدون حضور فعال نسل دانشجو و ظرفیت سازماندهی دانشگاه، نه کامل است و نه پایدار.
روز دانشجو فراتر از یک مناسبت تقویمی است؛ این روز یادآور خلاقیت، پویایی و نقش نسل جوان در هدایت جنبشهای اجتماعی است. آینده جامعه در دست کسانی است که با اتحاد و عمل جمعی، برای عدالت، آزادی و برابری مبارزه میکنند و دانشگاهها همچنان میتوانند پایگاهی برای تولید آگاهی، سازماندهی اعتراضات و شکلدهی موجهای مقاومت اجتماعی باقی بمانند.
دانشجویان، نه صرفاً حاملان دانش نظری، بلکه ستون فقرات مبارزات مدنی و اجتماعی هستند. آنان با حمایت از حقوق مردم، دفاع از آزادیهای فردی و جمعی، و پیوند دادن مطالبهگری مدنی با جنبشهای اجتماعی دیگر، نشان دادهاند که مبارزه برای عدالت و آزادی یک مسئولیت مستمر و عملگرایانه است. حضور فعال آنان در جنبشهای مدنی، صنفی و اجتماعی، دانشگاه را به محلی فراتر از آموزش صرف، به پایگاهی برای تولید آگاهی، سازماندهی اعتراضات و شکلدهی موجهای مقاومت در برابر ظلم و نابرابری تبدیل کرده است.
امروز، دانشجویان بار دیگر در خط مقدم جنبشهای اجتماعی، از جمله جنبش زن، زندگی، آزادی قرار دارند و نشان میدهند که نسل جوان و دانشگاهها همچنان موتور حرکت و چراغ راه تحولات اجتماعی خواهند بود. این روز، یادآور این است که آینده جامعه در دست کسانی است که با همبستگی و عمل جمعی، برای عدالت، آزادی و برابری مبارزه میکنند.
فرارسیدن ۱۶ آذر، روز دانشجو، بر همه دانشجویان آگاە، مبارز و آزادیخواه گرامی باد. یقیناً جنبش دانشجویی، با خلاقیت، شور و پایمردی خود، چراغ راه عدالت و آزادی در ایران خواهد بود و تا تحقق جامعهای برابر و آزاد، پیشرو و پیشتاز باقی خواهد ماند.