بهرام رحمانی
پایتخت افغانستان: کابل – نوع حکومت: امارات اسلامی – قاره: آسیا – زبان رسمی: دری – زبان‌های رایج: محلی – جمعیت: بیش از ۳۵/۵۳ میلیون نفر در سال ۲۰۱۹ – واحد پولی: افغانی افغانستان معادل با ۰/۰۱۳ دلار آمریکا.
طالبان که به‌عنوان گروه مسلح در دوره جنگ داخلی افغانستان ظهور کرد، طی 25 سال گذشته به یکی از تاثیرگذارترین بازیگران سیاسی در این کشور تبدیل شده و در حال حاضر با وجود این‌که دولت‌ها هنوز دولت طالبان افغانستان را به‌رسمیت نمی‌شناسد، اما بیش‌تر دولت‌های منطقه و جهان با نمایندگان آن بر سر آینده این کشور مذاکره می‌کنند.
بر اساس گزارش مرکز آمار مرکزی افغانستان، کل جمعیت این کشور در سال ۲۰۱۸ به 6/31 میلیون نفر رسید. از آن‌جایی که این کشور به‌طور کلی جمعیت جوانی دارد، سالانه تقریبا ۴۰۰ جوان وارد بازار کار می‌شوند. با این حال، از آن‌جایی که برخی از این جمعیت نمی‌‌توانند شغلی پیدا کنند، برای یافتن کار به خارج از کشور مهاجرت می‌کنند.
افغانستان بیش از ۱۱ میلیون نیروی کار دارد. با این حال با افزایش ویروس کرونا بیش‌تر از ۵۴ درصد از این جمعیت با مشکل بی‌کاری روبه‌رو شدند. به همنی دلایل، آینده اقتصادی افغانستان تا حد زیادی به درآمدهای منابع طبیعی بستگی دارد. در صورت دست‌یابی به استخراج این منابع، ممکن است هزاران فرصت شغلی در کنار افزایش درآمد ایجاد شود. بر اساس برآوردهای دولت افغانستان، منابع معدنی مس عینک و حاجیگک که به‌عنوان ثروت‌مندترین ذخایر کشور شناخته می‌شوند، می‌توانند با درآمد سالانه بیش از ۱۰ هزار فرصت شغلی را فراهم کنند. بنا بر این، افغانستان می‌تواند وابستگی خارجی‌اش را با درآمد حاصل از آن کاهش دهد، از سوی دیگر، می‌تواند مشکل بی‌کاری را نیز حل کند.
طبیعت غنی و فراوانی منابع طبیعی، که از جمله عوامل چشم‌گیر رشد اقتصادی است، به‌طور کلی در رشد و توسعه هر کشوری نقش اساسی و سرنوشت‌سازی دارد. همین فراوانی منابع طبیعی در طول تاریخ به رشد و توسعه برخی از کشورها کمک کرده است و در برخی کشورها بنا بر نبود امنیتی و مدیریت قوی و هوشمند منابع طبیعی با ظهور درگیری‌ها، مانعی برای رشد و توسعه عمل کرده است مانند بعضی از کشورهای آفریقایی و یا خود افغانستان.
دست‌کم پس از جنگ جهانی دوم، همه دولت‌های افغانستان وابسته به قدرت‌های بزرگ منطقه و جهانی بوده‌اند و به همین دلیل برای استفاده مطلوب از منابع طبیعی با چالش‌های فراوانی مواجه بوده‌اند از قبیل؛ کمبود نیروی ماهر، نبود فناوری جدید، نبود شفافیت در قراردادها، نبود یک دولت قوی و مستقل، وجود بوروکراسی، فساد دولتی، نبود سیستم مالیاتی مدرن، تهدیدات امنیتی، جنگ، روابط قبیله‌ای و عدم هم‌آهنگی میان حکومت مرکزی و محلی. با اشغال افغانستان توسط دولت‌های سرمایه‌داری غربی و در راس همه حاکمیت آمریکا، دولت مورد حمایت و یا دست‌‌نشانده آن‌ها در افغانستان، عواید منابع طبیعی میان اشغالگران غربی و هم‌چنین گروه‌های مافیایی حیف‌ومیل شده‌اند. با توجه به تحقیقات و گزارش‌ها، تنها گروه‌های تروریستی سالانه بیش از ۱۰۰ میلیون دلار از معادن کشور کسب درآمد کرده‌اند. وجود همین ثروت‌های غنی زیرزمینی تنها در افغانستان، بلکه در کشورهایی هم‌چون عراق، زیمبابوه، لیبی و… باعث اشغال‌گری و درگیری‌های خونین شده است.
کشور افغانستان که نام سابق آن «جمهوری اسلامی افغانستان» و نام فعلی «امارات اسلامی افغانستان» است دقیقا در آسیای مرکزی قرار دارد و به‌طور کلی از جنوب و شرق با کشورهای پاکستان و تاجیکستان همسایه است این کشور از سمت شمال با ازبکستان همسایه است. افغانستان از سمت غرب با ایران مرز مشترک زمینی دارد. این کشور قدیمی است و با تاریخ غنی مورد توجه باستان‌شناسان قرار گرفته است.
در حدود ۸۱ درصد از مردم کشور افغانستان در بخش کشاورزی فعالیت دارند و صنعت بیش‌تر در شرایط بافندگی پیش می‌رود و ۱۱ درصد از سهم کاری را شکل داده است. ۹ درصد از مردم این کشور نیز در بخش خدمات مشغول به کار هستند.
کشور افغانستان بدهی‌های گسترده‌ای به صندوق بین‌المللی پول روسیه دارد. پس از سقوط طالبان بیش از ۶۰ کشور جهان قول دادند که به کشور افغانستان برای عبور از بدهی کمک نمایند. در این کشور صنعت زیادی دیده نمی‌شود و بیش‌ترین صنعت در فضای قالی‌بافی و فرش‌های دستی و گلیم و نمد است. کشور افغانستان در سال بیش از ۲ و نیم میلیون متر مربع فرش صادر می‌کند. اقتصاد و منابع مالی کشور افغانستان در سال‌های اخیر مورد بررسی قرار گرفته است. وضعیت اقتصادی این کشور شرایط مخصوص به خود را دارد.
این‌طور که مشخص است بیش‌ترین صادرات از کشور افغانستان به هند و آمریکا و انگلیس و دانمارک صورت می‌گیرد این در حالی است که واردات به کشور افغانستان نیز از کشورهای پاکستان و آلمان است.
تحصیل در افغانستان موضوع متوسطی است و نیاز نیست که شرایط تحصیلی به صورت خاصی دنبال شود. افغانستان یکی از کشورهایی است که در سال‌های اخیر توسط گروه‌های بهداشتی نیز زیر نظر قرار گرفته و رعایت بهداشت در این کشور بسیار مهم است.
جمعیت ایرانی و شرکت‌های ایرانی در این کشور در سال‌های اخیر بیش‌تر در زمینه صادرات فعالیت دارند و بیش‌تر سرمایه‌داران به تاسیس شرکت‌های وارداتی در این کشور اقدام می‌کنند. عدم تغییر نرخ مالیاتی در کشور افغانستان سبب شده است که قیمت افغانی کشور افغانستان بدون تغییر باقی بماند.
وضعیت اقتصادی و منابع مالی کشور افغانستان وابسته به جریان‌های جنگی است به‌طوری که این کشور در حال نوسازی خود پس از سال‌ها جنگ و درگیری موفق نبوده است. به‌طور کلی بیش از ۵۰ درصد از مردم کشور افغانستان زیر خط فقر هستند و این موضوع وضعیت نامناسب اقتصادی را شکل داده است. به همین دلیل بخش زیادی از مردم کشور افغانستان سعی به مهاجرت دارند.
افغانستان چندین دهه جنگ را پشت سر گذاشته است. بیش از ۲۰ سال از زمان حمله آمریکا در سال ۲۰۰۱ و حدود ۳۳ سال از زمان حمله اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۷۹ می‌گذرد. این کشور هنوز با بیش از ۲۰ گروه مختلف و تروریستی دست و پنجه نرم می‌کند. در حال حاضر، این کشور مجددا به به دست طالبان افتاده و دیگر گروه‌های جنگ‌طلب و تروریستی خشن از جمله القاعده، شبکه حقانی و داعش خراسان تبدیل شده است.
طالبان، جنگ‌طلبان و سیاست‌مداران فاسد، همگی تهدیدهای جدی هستند. در برخی موارد، این بازیگران به دلیل داشتن منافع مشترک، با هم و به منظور بهره‌برداری از منابع معدنی ارتباط برقرار می‌کنند.
با در دست گرفتن کنترل افغانستان اکنون گنجی بزرگ و از نظر ژئوپلیتیک بسیار با اهمیت به دست طالبان افتاده است. پس از اقدام نظامی آمریكا و متحدانش كه موجب سقوط حاکمیت طالبان در سال ۲۰۰۱ گردید، مرکز تحقیقات زمین‌شناسی آمریکا USGS در سال ۲۰۰۴ شروع به بررسی و تحقیق در مورد منابع معدنی افغانستان کرد. زمین‌شناسان آمریكایی مجموعه‌ای جذاب از نمودارهای قدیمی و اطلاعات جالبی را در كتاب‌خانه سازمان زمین‌شناسی افغانستان در کابل یافتند كه توسط كارشناسان زمین‌شناسی شوروی در طول دوره اشغال افغانستان در دهه ۱۹۸۰ جمع‌آوری شده بود. سازمان تحقیقات زمین‌شناسی آمریکا(USGS) با استفاده از این نمودارها و داده‌های قدیمی روس‌ها، تحقیقات علمی گسترده‌ای را بر روی مواد معدنی آغاز کرد. این بررسی‌ها جامع‌ترین مطالعات زمین‌شناختی افغانستان بوده که تاکنون انجام شده است. مرکز تحقیقات زمین‌شناسی آمریکا بیش از ۴۳ روز زمان صرف کرده و ۲۳ پرواز، برای جمع‌آوری داده‌ها انجام داد. حدود ۲۳/۰۰۰ مایل پرواز بر فراز خاک افغانستان صورت گرفت. از طریق ماموریت‌های هوابرد جهت انجام تحقیقات، کاوش‌های مغناطیسی، بررسی‌های گرانش و ماورای طیفی در خصوص افغانستان، محققان بر فراز آسمان حدود ۷۰ درصد از کل این کشور پرواز کردند.
هواپیمایNP-3D Lockheed (Orion) که برای انجام این سفر تحقیقاتی تجهیز شده بود جهت بررسی و کشف منابع معدنی در افغانستان مورد استفاده قرار گرفت. این هواپیما با دستگاه‌های سنجش از دور و ژئوفیزیک مجهز شده بود.
مرکز تحقیقات زمین‌شناسی آمریکا با تایید تمام یافته‌های مهم شوروی سابق در گذشته، نتیجه‌گیری کرد که «خاک افغانستان حدود ۶۰ میلیون تن مس، ۲/۲۰۰ میلیون تن سنگ آهن، ۱/۴ میلیون تن عناصر خاکی کمیاب مانند لانتان، سریم و نئودیمیم و ذخایری از آلومینیوم، طلا، نقره، روی، جیوه و لیتیوم را حفظ کرده است. برای مثال، «ذخایر کربنات خان‌نشین در ولایت هلمند افغانستان ۸۹ میلیارد دلار ارزش دارد.» به‌عبارت دیگر، لیتیوم موجود در افغانستان به فراوانی نفت در عربستان است. لیتیوم یک ماده خام مهم است که برای تولید باتری برای لپ تاپ‌ها و گوشی‌های هوشمند به کار می‌رود. عناصر نادر زمین (REEs)تبدیل به بخش مهمی از فن‌آوری مدرن امروز شده‌اند و در ساخت تلفن‌های همراه، تلویزیون، رایانه، لیزر، باتری و ابررساناها مورد استفاده قرار می‌گیرند. یافته‌های مربوط به کنگره عناصر نادر زمین برای امنیت ملی آمریکا مهم و حساس در نظر گرفته می‌شوند. عناصر نادر زمین کلیدی برای تولید سیستم‌های ناوبری مخزن(تانکرحمل سوخت)، سیستم‌های هدایت موشکی، اجزای دفاع موشکی، ماهواره‌ها و سیستم‌های ارتباطی نظامی هستند.
عناصر نادر خاکی و اورانیوم در ولایت هلمند موجودند. افغانستان دارای بزرگ‌ترین ذخایر کشف شده آهن و مس است که تخمین زده شده آن‌قدر بزرگ است که بتواند این کشور را به بزرگ‌ترین تولید‌کننده این دو ماده در جهان تبدیل کند.
به‌گفته بانک جهانی، درآمد حاصل از معادن تنها در دو محل – ذخیره مس عینک و ذخایر آهن حاجیگک- می‌تواند تا سال ۲۰۳۱ به‌طور متوسط ۹۰۰ میلیون دلار در سال باشد. یافته‌ها به وضوح نشان می‌دهد که وفور و تنوع زیاد در ثروت معدنی افغانستان، می‌تواند این کشور را به یک رهبر جهانی در بخش مواد معدنی تبدیل کند.
این منابع، اگر به درستی مدیریت شوند، فرصتی برای رونق اقتصادی افغانستان فراهم می‌کنند. اما اگر این منابع به‌طور موثر مدیریت نشوند، می‌تواند هم‌چنان مناقشات کشور را افزایش دهد یا حتی به بروز جنگ داخلی و خارجی کمک کند.
طبق گزارش کمیته شورای امنیت سازمان ملل در ماه فوریه ۲۰۱۵، مواد معدنی پس از مواد مخدر غیرقانونی، به دومین منبع درآمدی بزرگ طالبان تبدیل شده‌اند. از طریق معدن‌کاری غیرقانونی، میلیون‌ها دلار به جیب گروه‌های مسلح، شورشیان و نیروهای مسلح سرازیر می‌شود، در حالی که تنها بخش کوچکی از ثروت حاصل از این پروژه‌ها به نفع مردم افغانستان خرج می‌گردد.
منابع طبیعی به‌ویژه سنگ‌های قیمتی، طی دهه‌ها، جنگ و ستیزه‌جویی در افغانستان را تامین مالی کرده‌اند. گفته شده که در دهه ۱۹۹۰، جبهه متحد اسلامی (The United Islamic Front)به شکل قاچاق؛ سالانه بین ۶۰ تا ۲۰۰ میلیون دلار از استخراج و قاچاق غیرقانونی در شمال افغانستان درآمد کسب کرده است. منابع معدنی نقش مهمی در تامین مالی شورش‌های فعلی ایفا می‌کنند. به‌عنوان مثال، طالبان تاکنون به میزان قابل‌توجهی از سود حاصل از استخراج معادن و هم‌چنین مالیات در تمامی انواع فعالیت‌های اقتصادی در مناطق تحت کنترل خود سهم می‌برند. این موارد و فعالیت‌های اقتصادی شامل محصولات پر سود تریاک هلمند، تجارت الوار و چوب در شرق افغانستان، برش کاری سنگ مرمر در جنوب و سنگ در شمال کشور است.
خزانه‌های دولتی افغانستان درآمد بسیار کمی از بخش معدن دارند و حدود ۱۴۰۰ معدن غیر قانونی در این کشور وجود دارد. در گزارش سازمان شاهد جهانی (Global Witness)در می ۲۰۱۶ آمده است: «درآمدی که تنها از ولایت بدخشان نصیب جنگ‌سالاران و طالبان می‌شود با درآمد اعلام شده دولت از کل بخش منابع طبیعی افغانستان برابری می‌کند.»
در سال ۲۰۱۴، دو میدان معدنی «دیو دره» و «کران و منجان» در ولایت بدخشان، به تنهایی حدود تقریبا ۲۰ میلیون دلار آمریکا برای گروه‌های مسلح فراهم کردند. به‌نظر می‌رسد منابع معدنی دومین منبع بزرگ درآمد طالبان هستند، در حالی که کم‌تر از یک درصد درآمد دولت در سال ۲۰۱۳ را تامین کرده‌اند. بدون وجود یک استراتژی قوی و عملی، منابع معدنی می‌توانند به یک منبع دیرینه تقویت درگیری و فساد تبدیل شوند.
سه‌شنبه هفتم تیر 1401 – بیست و هشتم یونی 2022
ادامه دارد.